فضیلت نیمه شعبان

نیمه ‏شعبان در اذهان شیعیان و محبان اهل‏بیت ،علیهم‏السلام، به عنوان روز میلاد نجات بخش موعود معنا و مفهوم مى‏یابد. روز میلاد بزرگ مردى که انسانیت، ظهور او را به انتظار نشسته و عدالت‏براى پاى‏بوس قدمش لحظه شمارى مى‏کند.

نیمه شعبان اگر چه شرافتش را وامدار مولود خجسته‏اى است که در این روز زمین را با قدوم خویش متبرک ساخته است، اما همه عظمت آن دراین خلاصه نشده و در تقویم عبادى اهل ایمان نیز از جایگاه و مرتبه والایى برخوردار است.

در روایاتى که از طریق شیعه و اهل‏سنت نقل شده فضیلتهاى بسیارى براى عبادت و راز نیاز در شب و روز خجسته نیمه‏شعبان بر شمرده شده است و این خود تمثیل زیبایى است از این موضوع که براى رسیدن به صبح وصال موعود باید شب وصل با خدا را پشت‏سرگذاشت، و تا زمانى که منتظر، عمرخویش را در طریق کسب صلاح طى نکند نمى‏تواند شاهد ظهور مصلح موعود باشد.

با توجه به اهمیت فراوانى که در روایات به شب نیمه ‏شعبان ‏داده ‏شده و حتى آن را هم پایه شب قدر شمرده‏اند، در این مجال برخى از روایتهایى را که در بیان مقام و منزلت این شب روحانى وارد شده‏اند مورد بررسى قرار مى‏دهیم. باشد تا خداوند ما را به عظمت این شب مقدس واقف گرداند و توفیق بهره‏بردارى از برکات آن را عطا فرماید:

از پیامبر گرامى اسلام ، صلى‏الله‏علیه‏وآله، در زمینه موضوع محل بحث روایتهاى بسیارى نقل شده که یکى از آنها به این شرح است:

«شب نیمه شعبان در خواب بودم که جبرییل به بالین من آمد و گفت: اى محمد! چگونه در این شب خوابیده‏اى؟ پرسیدم: اى جبرییل! مگر امشب چه شبى است؟ گفت: شب نیمه شعبان است. برخیز اى محمد! پس مرا از جایم بلند کرد و به سوى بقیع برد، در آن حال گفت: سرت را بلند کن! امشب درهاى آسمان گشوده مى‏شوند، درهاى رحمت‏باز مى‏گردند و همه درهاى خوشنودى، آمرزش، بخشش، بازگشت، روزى، نیکى و بخشایش نیز گشوده مى‏شوند. خداوند در این شب به تعداد موها و پشمهاى چارپایان[بندگانش را از آتش جهنم] آزاد مى‏کند. امشب خداوند زمانهاى مرگ را ثبت و روزیهاى یک سال را تقسیم مى‏کند و همه آنچه را که در طول سال واقع مى‏شود نازل مى‏سازد. اى محمد! هر کس امشب را با منزه داشتن خداوند (تسبیح)، ذکر یگانگى او (تهلیل)، یاد بزرگى او (تکبیر)، راز و نیاز با او (دعا)، نماز، خواندن قرآن، نمازهاى مستحب (تطوع) و آمرزش خواهى (استغفار) صبح کند، بهشت جایگاه و منزل او خواهد بود و خداوند همه آنچه را که پیش از این انجام داده و یا بعد از این انجام مى‏دهد، خواهد بخشید ...» (1)

یکى از همسران پیامبر اکرم ، صلى‏الله علیه و آله، حالات ایشان را در شب نیمه شعبان چنین بیان مى‏کند:

«در یکى از شبها که پیامبر خدا، صلى‏الله علیه و آله، در نزد من بود ناگهان متوجه شدم که ایشان بستر خود را ترک کرده است، غیرت خاص زنانه به سراغ من آمد و به گمان اینکه حضرت نزد یکى دیگر از همسران خود رفته است‏به جستجوى ایشان پرداختم، اما بناگاه دیدم که حضرتش مانند جامه‏اى که بر زمین افتاده باشد به سجده رفته و چنین راز و نیاز مى‏کند:

«اصبحت الیک فقیرا خائفا مستجیرا فلا تبدل اسمى و لاتغیر جسمى و لاتجهد بلائى و اغفرلى‏»

به سوى تو آمدم در حالى که تهیدست، ترسان و پناه جویم، پس نام مرا برمگردان، جسم مرا تغییر مده، گرفتاریم را افزون مساز واز من در گذر.

آنگاه سر خود را بلند کرد و بار دیگر به سجده رفت و در آن حال شنیدم که مى‏فرمود:

«سجد لک سوادى و خیالى و امن بک فوادى هذه یداى بما جنیت على نفسى یا عظیم ترجى لکل عظیم اغفرلى ذنبى العظیم فانه لایغفرالعظیم الاالعظیم‏»

سراپاى وجوم براى تو سجده کرده و قلبم به تو ایمان آورده است; این دو دست من با همه جنایتى که برخود روا داشته‏ام، پس اى بزرگى که براى هرکار بزرگى امیدها به سوى تو است; از گناهان بزرگ من در گذر، چرا که از گناهان بزرگ در نمى‏گذرد مگر پروردگار بزرگ.

بعد از اداى این کلمات سر خود را بلند کرده و براى سومین بار به سجده رفت و این جملات را بر زبان جارى ساخت:

«اعوذ برضاک من سخطک و اعوذ بمعافاتک من عقوبتک و اعوذ بک منک انت کما اثنیت على نفسک و فوق ما یقول القائلون‏»

از خشم تو به خوشنودیت پناه مى‏برم، از کیفر تو به بخشش‏ات پناهنده مى‏شوم و از تو به سوى خودت پناه مى‏جویم. تو همان‏گونه‏اى که خود توصیف کرده‏اى و بالاتر از آنى که گویندگان مى‏گویند.

لحظاتى دیگر سر از سجده برداشت و دوباره به سجده رفت در حالى که مى‏فرمود:

«اللهم انى اعوذ بنور وجهک الذى اشرقت له‏السموات و الارض و قشعت‏به‏الظلمات و صلح به امرالاولین و الاخرین ان یحل على غضبک او ینزل على سخطک اعوذبک من زوال نعمتک و فجاة نقمتک و تحویل عافیتک و جمیع سخطک لک العتبى فیما استطعت و لاحول و لاقوة الا بک‏»

خدایا به نور وجه تو که آسمانها و زمین از آن روشن شده، تاریکیها با آن از بین رفته و کار پیشینیان و آیندگان با آن اصلاح شده‏است پناه مى‏برم ، از اینکه به خشم تو گرفتار شوم و یا دشمنى تو بر من نازل شود. پناه مى‏برم به تو از زوال نعمتت، نزول ناگهانى عذابت، دگرگونى سلامتى‏ات و همه آنچه که خشم تو را در پى دارد. خوشنودى نسبت‏به آنچه من در توان دارم از آن تو است و هیچ حرکت و نیرویى نیست مگر به سبب تو.

چون این حال را از پیامبر دیدم او را رها کردم و شتابان به طرف خانه حرکت کردم. نفس‏نفس زنان به خانه رسیدم. وقتى پیامبر ،صلى‏الله علیه و آله، به خانه برگشتند و حال مرا دیدند گفتند: چه شده است که اینچنین به نفس نفس افتاده‏اى؟

گفتم: من اى رسول خدا به دنبال شما آمده بودم، پس فرمود:

آیا مى‏دانى امشب چه شبى است؟! امشب شب نیمه شعبان است، در این شب اعمال ثبت مى‏گردند، روزیها قسمت مى‏شوند، زمانهاى مرگ نوشته مى‏شوند و خداوند تعالى همه را مى‏بخشد مگر آنکه به خدا شرک ورزیده یا به قمار نشسته است.یا قطع رحم کرده یا برخوردن شراب مداومت ورزیده یا برانجام گناه اصرار ورزیده است ...» (2)

پرسشى که با مطالعه روایتهاى بالا به ذهن خطور مى‏کند این است که چرا با اینکه در بسیارى از روایات تصریح شده که تعیین زمان مرگ مردمان و تقسیم روزى آنها در شب قدر و در ماه مبارک رمضان صورت مى‏گیرد، در دو روایت‏یاد شده شب نیمه شعبان به عنوان زمان تقدیر امور مزبور ذکر شده است؟

مرحوم سیدبن طاووس (م‏664 ق) در پاسخ پرسش یاد شده مى‏گوید:

«شاید مراد روایات مزبور این باشد که تعیین زمان مرگ و تقسیم روزى به صورتى که احتمال محو و اثبات آن وجود دارد، در شب نیمه شعبان صورت مى‏گیرد، اما تعیین حتمى زمان مرگ و یا تقسیم حتمى روزیها در شب قدر انجام مى‏شود. و شاید مراد آنها این باشد که در شب نیمه شعبان امور مزبور در لوح محفوظ تعیین و تقسیم مى‏شوند، ولى تعیین و تقسیم آنها در میان بندگان در شب قدر واقع مى‏شود. این احتمال هم وجود دارد که تعیین و تقسیم امور یاد شده در شب قدر و شب نیمه‏شعبان صورت گیرد، به این معنا که در شب نیمه شعبان وعده به تعیین و تقسیم امور مزبور در شب قدر داده مى‏شود. به عبارت دیگر امورى که در شب قدر تعیین و تقسیم مى‏گردند، در شب نیمه شعبان به آنها وعده داده مى‏شود. همچنان که اگر پادشاهى در شب نیمه شعبان به شخصى وعده دهد که در شب قدر مالى را به او مى‏بخشد، در مورد هر دو شب این تعبیر صحیح خواهد بود که بگوییم مال در آن شب از آن حضرت چنین بخشیده شده است.» (3)

کمیل بن زیاد از یاران امام على ، علیه‏السلام، چنین روایت مى‏کند که:

در مسجد بصره در نزد مولایم امیرالمؤمنین نشسته بودم و گروهى از یاران آن حضرت نیز حضور داشتند، در این میان یکى از ایشان پرسید: معناى این سخن خداوند که: «فیها یفرق کل امر حکیم‏»; (4) در آن شب هر امرى با حکمت معین و ممتاز مى‏گردد، چیست؟ حضرت فرمودند:

«قسم به کسى که جان على در دست اوست همه امور نیک و بدى که بر بندگان جارى مى‏شود، از شب نیمه شعبان تا پایان سال، در این شب تقسیم مى‏شود. هیچ بنده‏اى نیست که این شب را احیاء دارد و در آن دعاى خضر بخواند، مگر آنکه دعاى او اجابت‏شود.» پس از آنکه امام از ما جدا شد، شبانه به منزلش رفتم. امام پرسید: چه شده است اى کمیل؟ گفتم اى امیرمؤمنان آمده‏ام تا دعاى خضر را به من بیاموزى، فرمود:

بنشین اى کمیل! هنگامى که این دعا را حفظ کردى خدا را در هر شب جمعه، یا در هر ماه یک شب، یا یک بار در سال یا حداقل یک بار در طول عمرت، با آن بخوان، که خدا تو را یارى و کفایت مى‏کند و تو را روزى مى‏دهد، و از آمرزش او برخوردار مى‏شوى، اى کمیل! به خاطر زمان طولانى که تو با ما همراه بوده‏اى بر ما لازم است که درخواست تو را به بهترین شکل پاسخ دهیم، آنگاه دعارا چنین انشاءفرمود...» (5)

شایان ذکر است که این دعا همان دعایى است که امروزه آن را با نام «دعاى کمیل‏» مى‏شناسیم.

امیرمؤمنان على ،علیه‏السلام، در روایتى دیگر در فضیلت‏شب نیمه شعبان چنین مى‏گوید:

«در شگفتم از کسى که چهار شب از سال را به بیهودگى بگذراند: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و اولین شب از ماه رجب‏» (6)

از امام صادق ،علیه‏السلام، روایت‏شده که پدر بزرگوارشان در پاسخ کسى که از فضیلت‏شب نیمه شعبان از ایشان پرسیده بود فرمودند:

«این شب برترین شبها بعد از شب قدر است، خداوند در این شب فضلش را بربندگان جارى مى‏سازد و از منت‏خویش گناهان آنان را مى‏بخشد، پس تلاش کنید که در این شب به خدا نزدیک شوید. همانا این شب، شبى است که خداوند به وجود خود سوگند یاد کرده که در آن درخواست کننده‏اى را، مادام که درخواست گناه نداشته باشد، از درگاه خود نراند. این شب، شبى است که خداوند آن را براى ما خاندان قرار داده است، همچنان که شب قدر را براى پیامبر ما ،صلى‏الله علیه وآله، قرار داده است. پس بر دعا و ثناى بر خداوند تعالى بکوشید، که هر کس در این شب صدمرتبه خداوند را تسبیح گوید، صد مرتبه حمدش را بر زبان جارى سازد، صد مرتبه زبان به تکبیرش گشاید و صدمرتبه ذکر یگانگى (لااله‏الاالله) او را به زبان آورد، خداوند از سر فضل و احسانى که بر بندگانش دارد، همه گناهانى را که او انجام داده بیامرزد و درخواستهاى دنیوى و اخروى او را برآورده سازد، چه درخواستهایى که برخداوند اظهار کرده و چه درخواستهایى که اظهار نکرده و خداوند با علم خود بر آنها واقف است و ...» (7)

در این مجال فرصت پرداختن به همه روایتهایى که در فضیلت‏شب و روز نیمه شعبان وارد شده‏اند نیست (8) و گمان مى‏کنیم که روایتهاى یادشده براى ارائه تصویرى روشن از جایگاه برجسته شب نیمه شعبان در میان دیگر شبهاى سال کافى باشند. اما چنانکه در ابتداى سخن نیز گفته شد، شرافت این شب خجسته، علاوه بر همه آنچه که بیان شد، به اعتبار مولود مبارکى است که در این شب قدم به عرصه خاک نهاده است. وجود مقدسى که سالها پیش از تولدش مژده میلاد او به مسلمانان داده شده بود و شاید همه عظمت این شب و تکریم و بزرگداشتى که در کلمات معصومان ،علیهم‏السلام، از آن شده است‏به خاطر وجود همین مولود مبارک باشد. چنانکه بزرگانى چون سیدبن‏طاووس به این موضوع اشاره کرده و بر همگان لازم دانسته‏اند که در این شب خداى خویش را به سبب منت‏بزرگى که با میلاد امام عصر ،علیه‏السلام، بر آنها نهاده سپاس گویند و تا آنجا که در توان دارند شکر این نعمت الهى را به جاى آورند. (9)

در یکى از دعاهایى که در شب نیمه شعبان وارد شده است چنین مى‏خوانیم:

«اللهم بحق لیلتنا هذه و مولودها و حجتک و موعودها التى قرنت الى فضلها فضلا فتمت کلمتک صدقا و عدلا لا مبدل لکلماتک ...» (10)

بار خدایا تو را مى‏خوانیم به حق این شب و مولود آن، و به حق حجتت و موعود این شب، که فضیلتى دیگر بر فضیلت آن افزودى و سخن تو از روى راستى و عدالت‏به حد کمال رسیده و هیچ کس را یاراى تبدیل و تغییر سخنان تو نیست.

مطابق روایتهاى بسیارى که شیعه و اهل سنت آنها را نقل کرده‏اند میلاد خجسته امام عصر ، علیه‏السلام، در شب نیمه شعبان سال 255 ق واقع شده و باعث مزید فضیلت این شب مبارک گشته است. (11)

در پایان این مقاله به عنوان حسن ختام گزارشى را از شب میلاد امام عصر علیه‏السلام به نقل از حکیمه خاتون دختر بزرگوار امام جواد ،علیه‏السلام، و عمه بزرگوار امام حسن عسکرى ،علیه‏السلام، نقل مى‏کنیم، ایشان مى‏فرماید:

«ابو محمدحسن‏بن‏على ،علیه‏السلام، به دنبال من فرستاد و فرمود: اى عمه! امشب روزه‏ات را با ما افطار کن زیرا امشب شب نیمه‏شعبان است و خداوند در این شب آن حجتى را که حجت او در زمین است آشکار مى‏سازد. پرسیدم: مادر او کیست؟ فرمود: نرجس، عرض کردم: خدا مرا فداى شما گرداند، به خدا قسم در او هیچ اثرى از حاملگى نیست! فرمود: موضوع این چنین است که مى‏گویم، حکیمه خاتون ادامه مى‏دهد: من [به خانه امام عسکرى] درآمدم، پس از آنکه سلام کردم و نشستم نرجس پیش من آمد و در حالى که کفشهاى مرا از پایم بیرون مى‏آورد گفت: اى بانوى من چگونه شب کردى؟ گفتم: بلکه تو بانوى من و بانوى خاندان منى. سخن مرا انکار کرد و گفت: چه شده است عمه؟ به او گفتم: دختر جان خداوند تبارک و تعالى در همین شب به تو فرزند پسرى عطا مى‏کند که سرور دنیا و آخرت خواهد بود. نرجس از حیا در جاى خود نشست. وقتى از نماز عشاء فارغ شدم و افطار کردم، به بستر رفتم و خوابیدم، در نیمه‏هاى شب براى نماز برخاستم، نمازم را تمام کردم، در حالى که هنوز نرجس خوابیده بود و اثرى از زایمان در او نبود. تعقیب نماز را به جاى آوردم و خوابیدم، اما لحظاتى بعد وحشت زده از خواب بیدار شدم. که در این موقع نرجس هم برخاست و به نماز ایستاد.

حکیمه مى‏گوید: در همین حال شک و تردید به سراغ من آمد، اما ناگهان ابومحمد[امام حسن عسکرى] ، علیه‏السلام، از همان جا که نشسته بود ندا برآورد: اى عمه! شتاب مکن که آن امر نزدیک شده‏است. حکیمه ادامه مى‏دهد: در حال خواندن سوره‏هاى سجده و یس بودم که نرجس با اضطراب از خواب بیدار شد، من با شتاب پیش او رفتم و گفتم: نام خدا بر تو باد، آیا چیزى احساس کردى؟ گفت: بله، عمه جان. به او گفتم: بر خودت مسلط باش و آرامشت را حفظ کن، که این همان است که به تو گفتم. حکیمه ادامه مى‏دهد: دقایقى کوتاه خواب به سراغ من آمد و در همین موقع بود که حالت زایمان به نرجس دست داد و من به سبب حرکت نوزاد بیدار شدم، جامه را از روى او کنار زدم و دیدم که او اعضاى سجده را به زمین گذاشته و در حال سجده است، او را در آغوش گرفتم و با تعجب دیدم که او کاملا پاکیزه است و از آثار ولادت چیزى بر او نمانده است. در این هنگام ابومحمد[امام حسن عسکرى] علیه‏السلام ندا برآورد که: اى عمه! پسرم را نزد من بیاور. نوزاد را به سوى او بردم، آن حضرت دستانش را زیر رانها و کمر او قرار داد و پاهاى او را برسینه خود گذاشت، آنگاه زبانش را در دهان او کرد و دستانش را بر چشمها و گوشها و مفاصل او کشید و بعد از آن گفت: پسرم! سخن بگو و آن نوزاد زبان گشود و گفت: شهادت مى‏دهم که خدایى جز خداى یکتا نیست و هیچ شریکى براى او وجود ندارد و شهادت مى‏دهم که محمد ،صلى‏الله‏علیه‏وآله، فرستاده خداست. آنگاه بر امیرمؤمنان ،علیه‏السلام، و سایر امامان درود فرستاد تا به نام پدرش رسید ...» (12)

امیدواریم که خداوند به برکت مولود با عظمت‏شب نیمه شعبان به همه ما توفیق درک فضیلت‏هاى این شب خجسته را عطا فرماید و همه ما را از زمره یاوران و خدمتگزاران مولود این شب قرار دهد.

ولادت حضرت

حکیمه خاتون مى گوید:هرگاه خدمت امام عسکرى (ع)مى رسیدم، براى او دعا مى کردم که خداوند فرزندى به او عطاکند تا آنکه غروب روز پنج شنبه چهاردهم ماه شعبان سال255. هـ ق نزد امام عسکرى (ع)رفتم و طبق روال گذشته دعا کردم که خدا به تو فرزندى عطا کند. وقتى شب فرا رسید، به کنیزم گفتم جامه ام را بیاور تا به منزل بازگردیم، امام عسکرى (ع)فرمودند: عمه جان، امشب نزد ما بمان، زیرا در این شب فرزند مبارکى متولد مى شود که زمین مرده را حیات بخشیده زنده مى کند. عرض کردم: این فرزند با برکت ازکدام کدبانو متولد خواهد شد

فرمود: از نرجس و فقط از او متولد مى شود. حکیمه مى گوید: من به نزدیک نرجس رفتم وبه دقت به او نگریستم، ولى هیچ اثرى از حمل و داشتن فرزند در او مشاهده نکردم. نزد امام رفتم و ماجرا را به اطلاع امام رساندم.

امام لبخندى زدند و فرمودند: عمه جان هنگام سپیده دمِ صبح اثر باردارى او ظاهر مى شود، زیرا نرجس مانند مادر موسى است که نشانى از فرزند داشتن در او دیده نمى شد و تا هنگام تولد موسى هیچ کسى از ولادتش خبر نداشت. فرعون ستمگرکه مى دانست اگر حضرت موسى متولد شود، با او مبارزه مى کند و تخت و تاجش را نابود مى سازد، با تمام نیرو مى کوشید تا از ولادت موسى (ع)جلوگیرى کند، لذا دستور داد تا زنان را از مردان جدا کنند اما وقتى خدا بخواهد موسى به دنیا بیاید، تلاش صدها فرعون هم بى نتیجه خواهد بود. قبل از تولد حضرت موسى (ع)کسى باور نمى کردکه مادرش باردار است، نرجس نیز همچون مادر موسى تا آخرین لحظات ولادت امام زمان (ع)نشانى از باردارى در خود نداشت، زیرا آینده نرجس بسیار حساس و پر اهمیت بود. جاسوس ها همه جا راکنترل مى کردند وکار آگاهان حکومت هر حرکت مشکوکى را زیر نظر داشته و به شدت مراقب بودندکه اگر فرزندى از امام یازدهم متولد شود، نا بود مى کنند.

حکیمه مى گوید: شب از نیمه گذشته بود،هنوز نشانه اى از فرزند داشتن در نرجس دیده نمى شد. من زودتر از شب هاى قبل به نماز شب مشغول شدم. نرجس خاتون نیز از خواب پریده و از اطاق بیرون رفت، وضوگرفت و مشغول نماز شب شد. او آخرین رکعت نمازش را مى خواندکه من از اطاق بیرون رفتم و به آسمان نگاه کردم، دیدم که طلوع فجر است، اما هنوز اثرى از فرزند نیست. همین که در دلم نسبت به وعده امام عسکرى (ع)تردید پیدا شد، ناگهان امام صدا زد: عمه جان شک نداشته باش. آن چه گفته ام آشکار مى شود و به خواست خدا خواهى دید.

در حالى که من از این تردید شرمنده بودم به طرف اطاق برگشتم.دیدم نرجس خاتون نمازش را تمام کرده و با حالتى غیر عادى و شتابزده بیرون مى آید. به اوگفتم پدر و مادرم به فدایت آیا چیزى احساس مى کنى؟ گفت: بله. عمه جان چیزى را شدیدا در خود یافتم. گفتم به خواست خدا جاى نگرانى نیست، سپس او را به درون اطاق بردم. هنگام طلوع فجر صادق، درد زایمان نرجس شروع شد. از درون خانه، امام عسکرى صدا زد: عمه جان سوره قدر را بر او بخوان حکیمه مى گوید مشغول خواندن سوره قدر شدم، در این هنگام طفل داخل رحم نرجس نیز همانگونه که من مى خواندم، مى خواند. در حال تعجب بودم که امام با صداى بلند فرمود: عمه از امر خدا تعجب مکن که خداوند زبان ما را درکودکى به حکمت بازکرده و در بزرگى حجت خود در زمین قرار مى دهد .(1)هنوزکلام امام تمام نشده بود که نرجس خاتون از نظرم ناپدید شده وگویا بین من و او پرد ه اى کشیده شد که دیگر او را ندیدم. وحشت زده و نگران، فریادکنان به طرف اطاق امام عسکرى (ع) دویدم .در این لحظه امام فرمود: عمه برگرد، که او را در جاى خود خواهى دید. با تعجب برگشتم. وقتى وارد اطاق شدم، دیدم نورى از نرجس مى درخشدکه چشم ها را خیره مى کند، سپس دیدم نوزاد، طیب و طاهر، ناف بریده و ختنه کرده در حالى که در بازوى راستش نوشته است: جاءَ الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهقا،مواضع سجده را به زمین گذاشته، انگشتان سبابه را به طرف آسمان بالاگرفته و مى گوید:اَشهَدُ أن لا اِلهَ الا الله وحده لا شریک له وان جدی رسول الله (ص)(4 )شهادت مى دهم که معبودى جز خداى یگانه نیست .و بى همتا است و شریکى ندارد، جدم محمد(ص) فرستاده خدا و پدرم على امیرمؤمنان است. سپس نام یکایک ائمه را برشمرد تا به نام مبارک خود رسید، آنگاه به درگاه الهى عرضه داشت:اللهم انجز لى وعدى واتمِم لى امرى و ثبت و طاتی واملا الارض بی عدلا وقسطا پرورگارا آن چه را به من وعده دادى برآورده ساز وکارم را به اتمام رسان. مخالفانم را نابود و مغلوب کرده، مرا بر دشمنانم پیروز فرما و زمین را به وسیله من سرشار از انصاف و عدالت گردان

همچنان فرق تماشاى مناجات دلنشین وکلمات معجزه آساى این نوزاد بودم که ناگهان صداى امام عسکرى بلند شدکه عمه جان، آن فرزند را در آغوش بگیر و به نزد من آر. من جلو رفتم، آن نوزاد را بغل کرده به طرف امام عسکرى بردم. وقتى بچه در مقابل پدر قرارگرفت، هنوز روى دست من بود که بر پدرش سلام کرد .آنگاه حضرت فرزندش را از من گرفت و زبانش را در دهان آن طفل نهاد وکودک از زبان علم و عصمتِ آن حضرت دانش و معرفت و اسرار امامت نوشید.

بعد به من فرمود: این کودک را بگیر و به مادرش بسپار تا او را شیر دهد. وقتى نرجس به او شیر داد، بار دیگر فرزندم را نزد من بیاور. من نوزاد را به مادرش برگرداندم و پس از نوشیدن شیر دو مرتبه نزد حضرت آوردم. حضرت این بار نیز زبان به کام فرزندش فرو برد، سپس فرمود: اى فرزندا بخوان طفل شروع به خواندن کرد، از صحف آدم و زبور داود تا تورات و انجیل را به زبان عبرانى و سریانىِ خواند، سپس این آیه را تلاوت کرد: ونرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم الوارثین ونمکن لهم فی الارض و نری فرعون (2) آنگاه بر پیامبر اکرم (ص)وامیرالمؤمنین (ع) و همه ائمه تا پدرش درود فرستاد. (3)

ازیک سو مى دانیم که در دوران غیبت، هیچ یک از احکام اسلام تعطیل نشده و باید تا آمدن امام عصر (ع) به همه آن چه اسلام از ما خواسته است، عمل کنیم و از سوى دیگر مى دانیم که امکان دسترسى به امام معصوم (ع) و فراگرفتن مستقیم احکام دین از ایشان براى ما وجود ندارد. در این شرایط آیا دست روى دست بگذاریم و به هیچ یک از احکام اسلام عمل نکنیم، یا به هر آن چه خود احتمال مى دهیم درست باشد، عمل کنیم قطعاً هیچ یک از این دو راه ما را به مقصود نمى رساند. اما آیا امامان معصوم (ع) فکرى براى شیعیان خود در زمان غیبت کرده اند؟ در پاسخ باید گفت: ائمه (ع)، تکلیف ما را در زمان غیبت و عدم دسترسى به امام معصوم مشخص کرده و به ما امر فرموده اند که به فقهاى جامع الشرایط مراجعه کنیم. چنان که امام عصر(ع) در یکى از توقیعات خود در پاسخ اسحاق بن یعقوب مى فرماید... و اما در رویدادهایى که پیش مى آید، به راویان حدیث ما مراجعه کنید، زیرا آن ها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان. (4)

چنان که مى دانید در طول 69، سال غیبت صغرى، از سال 260 تا 329 هـ.ق چهار تن از بزرگان شیعه به عنوان نائب خاص، واسطه بین امام مهدى (ع) و امت بودند. آن ها پرسش هاى علما و بزرگان شیعه و حتى برخى از مردم معمولى را با آن حضرت مطرح مى کردند و ایشان نیز پاسخ آن ها را مى دادند. امَا با پایان یافتن دوران غیبت صغرى و آغاز غیبت کبرى، دیگرکسى به عنوان نائب خاص معرفى نشده و مردم موظف شدند براى یافتن پاسخ پرسش هاى دینى خود به راویان احادیث اهل بیت (ع) که همان فقهاى جامع الشرایط بودند، مراجعه کنند. از آن زمان به بعد، فقها به عنوان نواب عام امام عصر(ع) مطرح شدند و رسالت هدایت شیعه را در عصر غیبت بر عهده گرفتند. بنابراین بر همه منتظران امام عصر (ع)لازم است که بنا به فرموده امامان خود، با پیروى از فقها و مجتهدان واجد الشرایط، اعمال دینى خود را انجام دهند .در زمینه امور اجتماعى و سیاسى نیز وظیفه مردم، اطاعت از فقیهى است که از سوى بزرگان شیعه به عنوان ولى فقیه انتخاب شده است.

فایده امام غایب

وجود امام، هدف اصلى نظام خلقت و رابطه میان عالم مادى و عالم ربوبى است .امام سجاد(ع)مى فرماید: ما امان اهل زمین هستیم، چنان که ستارگان، امان اهل آسمان اند. به واسطه ماست که آسمان به زمین فرود نمى آید.... به واسطه ما باران رحمت حق، نازل و برکات زمین خارج مى شود. ما اگر روى زمین نبودیم، زمین اهلش را فرو مى برد(1)
بدیهى است که حضورو غیبت او در ترتب این آَثار تفاوتى ندارد. حضرت در ادامه مى فرماید: تا حال هیچ وقت، زمین ازحجَت خالى نبوده است، ولى آن حجت، گاهى ظاهر وگاهى غایب است راوى مى گوید: گفتم: مردم چگونه ازامام غایب بهره مى برند، فرمود: همان گونه که ازخورشید پشت ابر بهره مى برند.
(2) فایده دیگر این است که امامى که غایب است و قراراست در آینده ظهور کند، انتظار مى آفریند، و انتظار مایه امیدوارى است. امیدوارى به آینده اى روشن، چراغ راه وازبزرگترین اسباب موفقیت و پیشرفت است . این ویژگى، مختص شیعه است که به انتظار اعتقاد دارد، ولى در سایر فرقه ها- به جهت عدم اعتقاد به چنین امرى- احساس پوچى و یأس فراوان است. پس فوائد وجودى امام غایب، پوشیده نیست، بلکه او همانند آفتاب پشت ابر، براى موجودات نافع و مفید است. براى آگاهى بیشتر به فایده وجودى امام، به زیارت جامعه مراجعه کنید.(3)
فایده حضرت وجود حضرت مهدى (ع)منافع بسیارى داردکه برچند گونه است:
قسم اول: منافع آن حضرت، چه غائب باشد و چه ظاهر و آن بر دو نوع است:1 تمام خلایق در آن شریک هستند مانند: زندگى و بقاى در جهان. 2. افاضات علمى و عنایات ربانى که به مؤمنین اختصاص دارد مانند: واضح نمودن وقت نمازهاى یومیه و...
قسم دوم: منافع زمان غیبت آن حضرت، آن هم بر دو نوع است
1- مخصوص به مؤمنین است و آن بسیار است، مانند: ثواب هاى بسیارى که بر انتظار زمان ظهور آن جناب مترتب است.
2- مخصوص کافرین و منافقین است و آن مهلت دادن و تأخیر عذاب آن هاست
قسم سوم :منافع زمان ظهور آن حضرت است و آن دو نوع است:
1- شامل تمام موجودات مى شود. مثل انتشار نور، ظهور عدلش و امنیت راه هاى بلاد و ظهور برکات زمین و...
2- مخصوص مؤمنین است که بر دوگونه است: الف: براى زندگان آن ها و آن بهره ورى شرف حضور آن حضرت و استفاده ازنور آن جناب و فراگرفتن ازعلوم آن بزرگوار و برطرف شدن بیمارى ها وگرفتارى ها و بلاهاازبدن هاى ایشان است. ب: براى مردگان آن ها:ازجمله خوشحالى ظهور آن حضرت در قبرهاى شان، وازجمله منافع براى اموات مؤمنین، زنده شدن آن ها است

فوائدی بر بحث از مهدویت در این زمان مترتب است ؟

برخی بر این گمان اند که طرح و بررسی موضوع مهدویت در این زمان امری بی فایده است ،زیرا این موضوع مربوط به آینده بشریت است وآینده واتفاقات آن امری است مجمل ومبهم ،اما آنچه وظیفه ماست اینکه به تکالیف خود در عصر وزمان خود عمل کنیم ، زیرا هر عصر وزمانی مقتضیات خود رامی طلبد... .
پاسخ: بحث از مهدویت در این عصر و زمان آثار وفوایدی دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم :
1- آرمان قیام وانقلاب مهدی علیه السلام یک فلسفه بزرگ اجتماعی ، اسلامی است . این آرمان بزرگ گذشته از اینکه الهام بخش ایده وراه گشای به سوی آینده است ، آینه بسیار مناسبی است برای شناخت آرمانهای اسلامی.
2- نوید به بر پایی حکومتی جهانی واسلامی ارکان وعناصر مختلفی دارد که برخی فلسفی وجهانی است وجزئی از جهان بینی اسلامی است ، وبرخی فرهنگی وتربیتی است ، برخی سیاسی است وبرخی اقتصادی وبرخی اجتماعی است . وبرخی انسانی یا طبیعی می باشد. انسان می تواند با الگو پذیری از برنامه های جامع وفراگیر حضرت در عصر ظهور به ارمان های واقعی اسلام نزدیک شود .
3- در طول تاریخ و در سطح جهان ، انقلاب های گوناگونی از قبیل فرهنگی سیاسی ،اجتماعی، و...صورت گرفته است ، ولی اکثر این انقلاب ها یا در شروع موفق نبوده و یا اینکه در مواجهه با مشکلات فراوان ومقابله با دشمنان خود نتوانسته است دوام بیاورد ...وتنها نگاه سبزی که شیعه به مهدویت دارد می تواند با ایجاد روحیه امید در جامعه ، مردم را از نا امیدی ویأس برهاند . شیعه معتقد به امام زمانی زنده وحاضر وناظر بر اعمال خود است که او را در مواقع حساس کمک کار خواهد بود . این اعتقاد از جهت روانشناسی آثار عمیقی را در روحیه شیعیان خواهد گذاشت .
4- از آن جهت که وقت تشکیل حکومت امام زمان علیه السلام مشخص نیست وهر لحظه می تواند زمان ظهور باشد، لذا وظیفه داریم که نظری به مباحث مهدویت وظهور کرده وخصوصیات عصر ظهور و وظایف خود در آن عصر را بدانیم .
5- رسیدن به حکومت جهانی توحیدی در عصر ظهور ،شرایطی دارد که برخی از آنها به دست خود بشر حاصل می گردد ،از آن جمله رسیدن بشر به تکامل همه جانبه ورسیدن به مستوای عالی فکری است . لذا بر ماست که آرمانهای اصیل اسلامی در عصر ظهور را بدانیم تا بتوانیم هر چه بهتر در نزدیک شدن آن سهیم بوده وزمینه ساز ظهور حضرت باشیم.
6- بحث از مهدویت تنها بحث از اموری نیست که مربوط به آینده بشریت باشد،بلکه بحث از امامت ومهدویت است ،بحث از اینکه در هر زمانی باید امام معصومی موجود باشد ،خواه حاضر ومشهور وخواه غایب وپنهان تا حجت ها وبینات خداوند باطل نگردد. ولذا در روایات اسلامی از رسول خدا صلی الله علیه واله می خوانیم ((من مات ولم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه )) ((هر کس بمیرد وپیشوای زمان خود رانشناسد مرده است از نوع مردن زمان جاهلیت.)) بحث از مهدویت ، بحث از غیبت وفلسفه آن وآثار و برکات وجود امام در این عصر غیبت است.
ولذا بحث از مهدویت از وظایف وتکالیف شیعه در عصر غیبت است.